صنعت پتروشیمی در تمام جهان عمری کوتاه‌تر از صنایع نفت و گاز دارد. در واقع چند دهه گذشت تا کاشفان نفت به این واقعیت برسند که نفت و بعد از آن گاز تنها برای سوختن استفاده نمی‌شود، بلکه می‌توان به وسیله آن محصولاتی تولید کرد که علاوه بر رفع نیاز زندگی مدرن، ارزش افزوده بالاتری نیز ایجاد کند.

واقعیت اینکه ‌ایران از دهه ۴۰شمسی، با ساخت پتروشیمی شیراز وارد این عرصه شد. از آن زمان تا سال ۵۷ و پیروزی انقلاب، ‌ایران در مجموع ۶ مجتمع پتروشیمی احداث کرد که ظرفیتی سه میلیون تنی داشتند.

سال ۵۷ با پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از آن آغاز جنگ تحمیلی هشت ساله، تمرکز منابع کشور بر مدیریت جنگ بود و بعد از آن نیز بازسازی خرابی‌های ناشی از جنگ در دستور کار قرار گرفت.

همچنین در میانه دهه ۷۰ شمسی، توجه به توسعه پتروشیمی‌ها دوباره در دستور کار قرار گرفت و همین موضوع زمینه را برای جهش اول پتروشیمی فراهم کرد.

جهش اول صنعت پتروشیمی از سال ۱۳۷۶ با ایجاد زیرساخت‌های مناسب به‌ویژه در دو منطقه عسلویه و بندرامام و با بهره‌گیری حداکثری از شرایط مساعد بین‌المللی ایجادشده در آن سال‌ها، آغاز شد.

 بررسی ها نشان می دهد در این جهش بـه اتکای گسترش فعالیت‌های بالادستی در صنعت نفت و به‌ ویژه افزایش تولید خوراک‌های ارزشمندی چون اتان و مایعات گازی از میدان مشترک گازی پارس جنوبی، اجرای طرح‌های پتروشیمی همزمان با طرح‌های تأمین خوراک صورت گرفت که سبب شد صنعت پتروشیمی کشور افزون بر خوراک‌های عمده چون متان و اتان، به خوراک‌هایی چون پروپان، بوتان و ترکیبات سنگین‌تر مایع نیز دسترسی داشته باشد و سبد محصولات تولیدی این صنعت متنوع‌تر شود.

 علاوه براین در جهش اول صنعت پتروشیمی ۵۹ طرح که عمده آنها در دولت‌های هفتم و هشتم آغاز شد، با ظرفیت ۴۲.۵ میلیون تن و ارزش تولید محصولات نهایی معادل ۱۰ میلیارد دلار به بهره‌برداری رسید و با پایان این جهش، ظرفیت تولید محصـولات پتروشیمی کشور به بیش از ۵۶ میلیون تن و ارزش محصولات نهایی تولیدی این صنعت (بر پایه قیمت های سال ۱۳۹۵) به ۱۱ میلیارد دلار رسید.

مرور پیشینه نشان می دهد از آن زمان تا سال ۹۲، هرچند دسترسی به درآمدهای نفتی بالا بود، اما ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی تغییر محسوسی نداشت و بیشتر طرح ها یا نیمه کاره رها شده بودند و یا پیشرفت محدودی داشتند.

نیمه سال ۹۲ و با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، تکمیل طرح‌های نیمه‌کاره پتروشیمی در اولویت کاری دولت یازدهم قرار گرفت. ۶۷ طرح پتروشیمی نیمه‌کاره اولویت‌بندی و ۴۳ طرح در قالب جهش دوم صنعت پتروشیمی در نظر گرفته شد تا با اجرای این طرح‌ها تا پایان سال ۱۴۰۰ تعداد مجتمع‌های پتروشیمی کشور به ۸۳ مجتمع و ظرفیت تولید صنعت به سالانه ۱۰۰ میلیون تن، طبق اهداف برنامه ششم توسعه برسد و درآمد ۲۵ میلیارد دلاری را برای کشور به همراه داشته باشد.

 تعداد ۱۶ طرح پتروشیمی تا پایان سال ۹۸ به بهره‌برداری رسید تا تعداد مجتمع‌های پتروشیمی کشور به ۵۶ مجتمع، ظرفیت صنعت پتروشیمی به سالانه ۶۶ میلیون تن و حجم سرمایه‌گذاری انجام‌شده در صنعت پتروشیمی به ۵۳ میلیارد دلار در سال ۹۸ برسد.

برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری از ۱۷ طرح از ۲۷ طرح باقیمانده جهش دوم صنعت پتروشیمی تا پایان سال ۹۹ در شرایطی انجام شد که تحریم‌ها علیه ایران هر روز ابعاد گسترده‌تری می‌یافت. این طرح‌ها در مجموع ۲۵ میلیون تن به ظرفیت صنعت پتروشیمی خواهند افزود و در پایان این سال، ظرفیت صنعت پتروشیمی به سالانه ۹۱ میلیون تن خواهد رسید. مجموع سرمایه‌گذاری انجام‌شده برای این ۱۷ طرح، ۱۱.۵ میلیارد دلار است. تا کنون نیز آنگونه که وزیر نفت گفته ۱۱ طرح پتروشیمی در سال جاری افتتاح شده و ظرفیت فعلی این صنعت ۸۰ میلیون تن در سال است.

اکنون با توجه به افزایش انواع خوراک‌هایی که از پالایشگاه‌های گازی پارس جنوبی و دیگر طرح‌های در دست اقدام وزارت نفت به‌دست آمده و می‌آید، تعداد ۲۸ طرح مصوب در قالب جهش سوم صنعت پتروشیمی تعریف شده و در حال اجراست.

طرح‌های جهش سوم صنعت پتروشیمی پویاست و امکان دارد طرح‌هایی تغییر کنند یا جابه‌جا شوند. با تحقق جهش سوم صنعت پتروشیمی، ظرفیت این صنعت به بیش از ۱۳۳ میلیون تن در سال با درآمد ۳۷ میلیارد دلاری خواهد رسید و ایران در تولید محصولات پایه در خاورمیانه به جایگاه نخست دست خواهد یافت.

 ارقام این گزارش مشخص می سازد که ایران در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی توانسته رشدی ۲۶ برابری را در ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی رقم بزند. رشدی که تا پایان سال ۱۴۰۴ با تحقق جهش سوم پتروشیمی، به ۴۴ برابر می‌رسد.